Śmierć rodzica to trudny czas, pełen emocji i niepewności. W takiej sytuacji sprawy spadkowe mogą stać się dodatkowym źródłem stresu, zwłaszcza gdy testament nie uwzględnia wszystkich najbliższych członków rodziny. Zachowek, jako instytucja prawa spadkowego, gwarantuje ochronę interesów osób najbliższych zmarłemu, nawet jeśli zostały pominięte w testamencie. W tym artykule przyjrzymy się, czym jest zachowek, kto jest do niego uprawniony oraz jakie kroki należy podjąć, aby go skutecznie uzyskać. Dzięki naszym praktycznym wskazówkom dowiesz się, jak poradzić sobie z formalnościami i jak dochodzić swoich praw w przypadku spadku.
Czym jest zachowek?
Zachowek to instytucja prawa spadkowego mająca na celu ochronę najbliższych członków rodziny zmarłego przed całkowitym pominięciem ich w testamencie. Oznacza to, że nawet jeśli rodzice spadkodawcy w testamencie nie uwzględnili swoich dzieci (lub innych uprawnionych osób), te osoby mają prawo do części majątku, która jest prawnie im należna.
Zachowek po rodzicach jest roszczeniem majątkowym, a jako takie podlega przedawnieniu. Do przedawnienia zachowku po rodzicach dochodzi po 5 latach od chwili, gdy został ogłoszony testament. Jeśli zmarły nie zostawił testamentu, to okres przedawnienia liczy się od chwili, w której otwarto spadek.
Komu przysługuje zachowek po rodzicach?
Zachowek jest pewnego rodzaju formą ochrony interesów najbliższych osób spadkodawcy, w sytuacji gdy zostały one pominięte w testamencie lub uwzględnione, ale w niższej wysokości, niż gdyby dziedziczyły na mocy dziedziczenia ustawowego. Osoby, które mają prawo do zachowku to te, które odziedziczyłyby spadek z mocy ustawy, ale zgodnie z testamentem spadkodawcy nie otrzymały żadnej części spadku lub otrzymały mniej, niż by im przysługiwało na drodze ustawowej. Do zachowku uprawnieni są zstępni (czyli dzieci, wnuki itd.)
Ile wynosi wysokość zachowku po rodzicach?
Wysokość zachowku po rodzicach jest określona przez Kodeks cywilny. W przypadku dzieci zachowek wynosi 1/2 spadku. Jeżeli dziecko jest małoletnie lub trwale niezdolne do pracy, wtedy zachowek wynosi 2/3 wartości spadku. Przepisy dotyczące zachowku po rodzicach są takie same zarówno po śmierci matki, jak i ojca.
Jak obliczyć zachowek po rodzicach?
Aby obliczyć wartość zachowku, należy określić tzw. substrat zachowku. Substrat zachowku to wartość spadku, na którą składa się czysta wartość spadku, będąca różnicą między:
- Stan czynny spadku – wartość wszystkich praw wchodzących w skład spadku według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku.
- Stan bierny spadku – suma długów spadkowych, z pominięciem długów wynikających z zapisów zwykłych oraz poleceń.
Przy obliczaniu wysokości zachowku do spadku doliczana jest również wartość darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę. Nie dolicza się jednak wszystkich darowizn – jeśli darowizna została przekazana osobie nieuprawnionej do dziedziczenia ustawowego, wlicza się ją do wysokości substratu zachowku przez maksymalnie 10 lat. Gdy darowizna została przekazana osobie uprawnionej do dziedziczenia, moment jej otrzymania nie ma znaczenia i każda darowizna tego typu musi zostać wliczona do wartości spadku.
Przykład obliczenia: Pan Marek był właścicielem mieszkania o wartości 350 tys. zł oraz posiadał majątek o wartości 200 tys. zł. W testamencie cały swój majątek przepisał córce, pomijając syna oraz małżonkę. Zgodnie z drogą ustawową, w pierwszej kolejności spadek przysługuje dzieciom oraz małżonkowi, więc każdemu z dzieci oraz małżonce przysługiwałoby 1/3 spadku. Wartość udziału spadkowego na każdego spadkobiercę wynosi 200 tys. zł. Jeśli wysokość zachowku to 1/2 wartości udziału spadkowego, wówczas wysokość roszczenia o zachowek wyniesie 100 tys. zł.
Uważasz, że Tobie też należy się zachowek po rodzicach? – złóż wniosek
Chcesz ubiegać się o zachowek? Aby go uzyskać, należy wystosować wezwanie do zapłaty zachowku do jednego lub wszystkich spadkobierców, wskazując kwotę do wypłaty oraz podstawę roszczenia. Jeżeli wezwanie do zapłaty będzie bezskuteczne, można złożyć pozew o zachowek do sądu rejonowego lub okręgowego. Pozew powinien zawierać:
- Datę pozwu.
- Dane pozwanego i powoda.
- Dokładną kwotę zachowku (przedmiot sporu).
- Uzasadnienie roszczenia.
- Informacje o trwałej niezdolności do pracy powoda (jeśli występuje).
Do pozwu należy dołączyć dokumenty takie jak akt zgonu spadkodawcy, stwierdzenie nabycia spadku, akt poświadczenia dziedziczenia, dokumenty wykazujące pokrewieństwo, umowy darowizny oraz inne dokumenty uzasadniające roszczenie. Pozew musi być własnoręcznie podpisany oraz opłacony. Roszczenie o zachowek można dochodzić maksymalnie przez 5 lat po śmierci spadkodawcy, po tym terminie dochodzenie roszczeń nie będzie możliwe.
Ile wynosi zachowek – podsumowanie
Dzięki powyższym informacjom każdy, kto czuje się pominięty w testamencie rodziców, może samodzielnie obliczyć należny mu zachowek oraz złożyć odpowiedni wniosek o jego wypłatę.